گرنگی فەلسەفە بۆ هەرێم و کوردستان بە گشتی.

فەلسەفە، بریتییە لە لێکۆڵینەوە لە پرسیارە بنەڕەتییەکانی وەکوو : بوون، زانین، بەهاکان، عەقڵ و چەندین بابەتی مەعریفی دیکە. وە فەلسەفە ڕۆڵێکی چارەنووس-ساز دەگێڕێت لە داڕشتنی کۆمەڵگا و شارستانیەتەکاندا. -- لە جیهانی ئەمڕۆدا فەلسەفە بەهای تایبەتی خۆی هەیە و بەشێکی زۆر لە بیرمەند و نووسەرانی جیهان بە دوای ئەم بابەتەوەن. چونکە فەلسەفە سەلماندوویەتی کە نەک تەنها لە بواری زانین و مەعریفەتدا بەهێزە و ڕۆڵی دیارە، بەڵکوو بۆ چارەسەرکردنی کێشەگەلێکی کردەکی (پڕاکتیکی)یش سوودی هەیە. -- هەر لە چارەسەرکردنی کێشە کۆمەڵایەتییەکانەوە تا پرسە ڕامیارییە چارەنووس-سازەکان.

فەلسەفە لە هەرێمدا بوارێکی داینامیک و پەرەسەندووە. کە ڕەنگدانەوەی زەمینەی کولتووری و مێژوویی و ڕامیاریی ناوچەکەیە. -- هەرێم و خەڵکی ئەم ناوچەیە، وەک قەوارەیەکی سەربەخۆ لە باکووری عێراق توانیویەتیان ژینگەیەک پەروەردە بکەن کە لێکۆڵینەوەی فەلسەفی تێیدا گەشە بکات و پرسیارەکانی تایبەت بە ناسنامە، مافەکانی مرۆڤ، دیموکراسی و دادپەروەری کۆمەڵایەتی بخاتە ڕوو.

لێرەدا چەند گرینگییەکی سەرەکی فەلسەفە دەخەینە ڕوو بۆ هەرێمی کوردستان و کوردستان بە گشتی :

گرینگیی فەلسەفە لەسەر بڕیاردانی ئەخلاقی:

فەلسەفە چوارچێوەیەک بۆ داڕێشتنەوەی ئەخلاقی و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە دابین دەکات. ئەمەش وا لە داڕێژەرانی بواری ڕامیاری دەکات لە هەرێمدا بتوانن بڕیاری چاک و درووست پێشکەش بکەن. -- وە بە بەشداریکردن لە فەلسەفەی ئەخلاق، دەتوانن سیستەمێکی ڕامیاری پەرە پێ بدەن کە لەگەڵ بەها و بنەما سەرەکییەکانی کۆمەڵگای کوردیدا هاوتەریب بێت.

گرینگی فەلسەفە لە تیۆری ڕامیاری و یاسایی:

فەلسەفە ئاشنامان دەکات بە تێڕوانینە جیاوازەکانی سیستەمی ڕامیاری و یاسایی. -- وە دەکرێت یارمەتی هەرێم بدات بۆ پەرەپێدان و پاڵاوتنی پێکهاتەکانی حوکمڕانی چاک و بەهێز. -- بە خوێندنەوەی فەلسەفەی ڕامیاری بەرپرسانی هەرێم دەتوانن تێگەیشتنێکی قووڵتر لە چەمکەکانی وەک دادپەروەری، ئاسایش، و ڕۆڵی یاسا بەدەست بهێنن. ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی هۆشیاری لە بواری ڕامیاریدا.

گرینگیی فەلسەفە لەسەر یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و شوناسی کولتووری :

فەلسەفە بەشداری دەکات لە پەرەپێدانی یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و بەهێزکردنی شوناسی کولتووری لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستان و کوردستانی گەورە بە گشتی. — هەرێم بە گەڕان بەدوای نەریتە فەلسەفیەکاندا دەتوانێت هانی بیرکردنەوەی بەهێزتر و جوانتر بدات و گفتوگۆ و بەشداریکردنی فیکری لە نێوان هاووڵاتیانیدا دەستەبەر بکات و کۆمەڵگا لە بوونەوەرێکی بەرخۆر بگۆڕێت بۆ کۆمەڵگایەکی فیکری و بیرمەندانە.

گرینگیی فەلسەفە لە پەروەردە و توێژینەوەدا :

فەلسەفە ڕۆڵێکی چارەنووس-ساز دەگێڕێت لە پەروەردە و توێژینەوەکاندا. — هەرێم بە وەبەرهێنان لە توێژینەوە فەلسەفییەکاندا دەتوانێت نەوەیەکی بیرمەند و توێژەر پەروەردە بکات کە بتوانن بەشداری لە بوارە جیاجیاکاندا بکەن و پێشکەوتنی فیکری لەناو هەرێمدا بەرپا بکەن. هەروەها فەلسەفە دەتوانێت پەیوەندی نێوان زانستەکان بەهێز بکاتەوە و ڕێبازی داهێنەرانە بۆ ئاستەنگە کۆمەڵایەتییەکان دابین بکات. وە لە بواری پەروەردەشدا فەلسەفە دەتوانێت تاکی ئەخڵاقمەند و هۆشیار درووست بکات کە هەم دڵسۆز دەبن بۆ هەرێم (کوردستان) و هەمیش بۆ کورد و مرۆڤایەتی بە گشتی.

گرینگیی فەلسەفە لە ئاڵوگۆڕی فیکری و چالاکی دیپلۆماسی :

بەشداریکردن لە گفتوگۆی فەلسەفی و ئاڵوگۆڕی فیکری وا دەکات کارئاسانی بۆ بواری دیپلۆماسی بکات و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان پەرە پێ بدات. -- فەلسەفە زەمینەیەکی هاوبەش بۆ ئاڵوگۆڕی کولتووری و لێک-تێگەیشتنی نێوان تاکەکان دابین دەکات، ئەمەش وا دەکات حکومەتی هەرێم چالاکانە بەشداری گفتوگۆ جیهانیەکان بکات و بەرژەوەندییەکانی لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی بەرەوپێش ببات و بیدرەوشێنێتەوە.

گرینگیی فەلسەفە لە دیدگا و پلاندانانی درێژخایەن :

فەلسەفە هاندەری بیرکردنەوەی درێژخایەن و پلاندانانی ستراتیژییە. حکومەتی هەرێم بە خەریکبوون لەگەڵ چەمکە فەلسەفییەکان دەتوانێت دیدێکی گشتگیر بۆ داهاتوو پەرە پێ بدات، بە لەبەرچاوگرتنی دیدگا جۆراوجۆرەکان و دەرئەنجامە ئەگەرییەکان. -- ئەم ڕێبازە فەلسەفییە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە داڕشتنی پلان و ڕامیاریی گەشەپێدانی بەردەوام کە بە شێوەیەکی کاریگەر چارەسەری ئاستەنگەکانی ناوچەکە دەکات بە دەستی خودی هەرێمەوە.

دوا وتە:

فەلسەفە وەکوو بابەتێکی گرینگی جیهانی دەمێنێتەوە و پێویستە لە هەرێم و کوردستان بە گشتی، بایەخێکی تایبەتی پێ بدرێت چونکە خاوەنی سوودی زۆرە بۆ کۆمەڵگا و حوکومڕانی بە گشتی.

نووسەر: عەلی ئەحمەد