بەختیار عەلی، سیاسەت و بەرهەمهێنانی جەهل

ڕەخنە

رۆژنامەی هاوڵاتی چاوپێکەوتنی لەگەڵ نوسەرێکی کورددا کردووە کە بە ئەندازەیەکی فرە فراوان کتێبی نووسیوە و کارەکتەرێکی دیار و بەرچاوی نێو کایەی ڕۆشنبیری کوردیە، دوای دووجار خوێندنەوەی تەواوی چاوپێکەتنەکە، نەک هیچ خوێندنەوەیەکی قووڵ و راستەقینەم تێدا بەدی نەکرد بەڵکو هێمای بۆ کۆمەڵێک حوکمی بێچەند و چون کردووە کە هیچ ئارگومێنتێکی تێدا نییە، لەو بڕوایەدام گەر هەر کەسێک لەهەر جوگرافیایەکی ئەم دونیایەوە بە گیر بهێنین هەر هێندە و بەو ئاستە توانای ئەوەی دەبێت خوێندنەوە بۆ ئەو کێشە جەوهەرییانەی ئەم کۆمەڵگەیە بکات بەو مانایەی ئەم خوێندنەوەیە هیچ ئاتاجی بەوە نییە لەنێو ئەو کۆمەڵگەیەدا ژیابێت و ئەندامێکی کارای بەرکەوتووی ئەو کۆمەڵگەیە بێت، ڕوانینێکی ئێجگار پۆپۆلیستانە و دووبارە و جوینەوەی کۆمەڵێک گوتاری نێو سیاقی ڕۆشنبیری کوردیە. 

نامەوێت لەسەر خاڵ بە خاڵ بوەستم تەنیا بەپێویستی دەزانم چەند وردە سەرنجێک لەبارەی هەندێکیانەوە بدەم :

1_ ئەم نوسەرە بەشێوەیەک پێناسی ئەم سەرزەمینەمان بۆ دەکات کە گونجاوتربێت لە "کوردستان" ەوە ناوی ترانسفێر بکەین بۆ "جەهلستان" بە سەرزەمینێک ناوی دەبات کە پڕی بێت لە گەمژە و جاهیل، کارخانەیەکی بەردەوامبێت لە بەهەرهەمهێنان و ئینتاجی جەهل و گەمژەیی، کە پێکڕا جومگەکانی دەوڵەت و کۆمەڵگە و خێزان و سێکتەرە کۆمەڵایەتییەکان جەهل بەڕێوەی ببات بە مانایەکی تر جەهل لەقوڵایی هەموو ئەم هەرێمەدا چ لەسەر ئاستی تاک و چ لەسەر ئاستی گشت کارا بێت و جەهل ئاڕاستەکەری ڕاستەقینەی بێت و بەڕێوەی ببات.

لەزاری خۆیەوە دەڵێت "هۆکاری دۆخی ئێستمان جەهلە ئایا کاتێک باس لەجەهل دەکەین، باس لەکێ دەکەین، باس لەجەهلی دەستەیەک لەسیاسی و سەرکردە، یاخود جەهلی کۆی سیستمەکە، یان جەهلی کۆمەڵگا بەگشتی؟  راستی ئەمانە هەموویان پێکەوە کاریگەرییەکی زۆریان هەیە، جەهل بەجۆرێکی فراوان لەهەرسێ ئاستەکەدا دەبینرێت".

2_ هەر بەم حوکمدانە ناوەستێت و پتریش دەڕوات و زۆر فەنتازییانە وەک دنیای نێو ڕۆمانەکانی خوێندنەوە بۆ سیاسەت دەکات کە چالاکییەکی زۆر گرنگی ئینسانییە ،پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت کە سیاسەت کارخانەی بەرهەمهێنانی مرۆڤی گەمژە و جاهیلە، ئەمە دیدێکی تەواو کورتبین و ناڕاستە و کورتکردنەوەی کۆی مێژووی سیاسییە لەچەند سەرکردەیەکی سیاسی تۆتالیتار و  هەڵپەرستدا، سیاسەتکردن ئیدارەدان و بەڕێوەبردنی کۆمەڵە، ئاڕاستەکردنی ژیانی مرۆییە و حاکمیەت و عەدالەت لە ئەقڵەوەیە نەک بەپێچەوانەوە سیاسەت لەدەرەوەی ئێمە و لەئێمە چالاکتر بێت و ئاڕاستەمان بکات بەرەو جاهیلیەت و نغرۆمان بکات لەدەریای گەمژەیدا، ئەمە بە دێو و درنجاندنی سیاسەتە و دەچێتەوە سەر ئەو ڕوانینە گشتییە عەوامییەی کە لە کورتترین پێناسەیدا دەڵێت سیاسەت بریتییە لە درۆ. 

 دەڵێت "سیاسەت بەگشتی  لەزۆر سەردەم و لە هەموو دونیادا سیاسەتمەدارانی زۆر نەفام و جاهیلی بەرهەمهێناوە، ئەم دیاردەیە بەزەقی لەئەوروپاو ئەمریکاو زۆر جێگای دونیاش دەبینرێت ، سیاسەت بەدرێژایی مێژوو بوارێک بووە، گەمژەکان و جاهیلەکان توانیویانە خێرا لەنێویدا جێگای خۆیان بکەنەوە". 

3_ لە دوای ئاماژەدانی بەو کێشە قووڵانە لە چەندین وێستگەی ئەو چاوپێکەوتنەدا پرسیاری ڕێچار و دەرچەیەکی لێدەکرێت وەک ئەڵتەرناتیف کە بتوانێت رزگارمان بکات، لەبەرئەوەی زۆر ڕەشبین و تاریکبینانە دێتەگۆ و وەک باسی لێوە دەکات بڕوای وایە نە پارتەکانی دەسەڵات و نەپارتەکانی ئۆپۆزیسیۆن ناتوانن حکمڕانێکی باش بن و بڕواشی بە کاریگەری هیچ جوڵانەوە و بزوتنەوەیەکی تازەش نییە دروست ببێت، بەڵام لەبری وەڵام  هەر جارەیان و بەوەڵامێکی گومکەری پرسیارەکە دێتەوە نێو گفتوگۆ و لەبری ئەڵتەرناتیف و دەرچە دێت پێناسەی حکومڕانی باش دەکات و دەڵێت کاتێک حکومڕانی باش لە ئارادا هەیە کە هێزگەلێکی سیاسی هەبن بەهۆی هێزی میلیشایی و چەکدارەوە کۆمەڵگایان نەخستبێتە بندەستی خۆیان ،وە  ئەو دەستەبژێرەی سیاسەت دەکات هەمان ئەو دەستەبژێرە نەبێت کایەی ئابووریشی لەچنگە، وە دەبێت چەمکی ئازادی، بەختەوەریی، ئاسایشی مرۆڤەکان، دادپەروەری لەسەروو هەموو بەهایەکەوە بن.

4_ دەشڵێت " سیاسەت لە خۆرهەڵاتدا هێشتا لەوە گەمژەترە بتوانێت لەسەر مانای راستەقینەی بەختەوەریی، ئاسایشی مرۆڤەکان، دادپەروەری، ئیشبکات و فۆرمی یاساییان بداتێ" 

ئەمە دیدێکی تەواو تاریک و ترسناکە دەچێتەوە نێو مێنتەڵێتی دابەشکاری قووڵی دووجەمسەری نێوان خۆرهەڵات و خۆرئاوا، قینێکی سایکۆلۆژی توندە لە خۆ و خودنەفرەتیەکی بێئامانە، کە خۆرهەڵات بە سەرزەمینی جەهل و خورافە و ئەفسانە و گەمژەیی دەبینێت و خۆرئاواش وەک سەرزەمینێک کە پڕیەتی لە عەدالەت و عەقڵانیەت و چاکە و ئاکاری باڵا، ئەم ڕوانینە خۆکوژییەکی ناوەکیە، لە لەنێوبردنی خود و هەموو تەقەلایەک بۆ بوون بەویترەوە سەرچاوە دەگرێت بەشێوەیەک کە وجوودی خۆت دەدۆڕێنیت و ناشتوانیت ببیت بە هیچ ئەوێکی تر، کاتێک تۆ هەیت و وجودی کارات هەیە لەنێو بووندا کە خۆت وەک ئەوەی کە هەیە قبووڵ بێت قبووڵ بەو مانایەی لەهەوڵی خودناسینی بەردەوامدا بیت لەڕێگەی بیرکردنەوە و سەرپێخستنی عەقڵەوە ڕێبکەیت نەک تف لەخود بکەیتەوە خۆت بدۆڕێنیت و لاسایی ئەوانیتر بکەیتەوە بۆ ئەوەی نرخ  پەیدابکەیت لەنێو هاوکێشەکەدا.

5_ دواخاڵ دوای شێواندنی وێنا و هێماکانی سیاسەت و کایەی سیاسی ئەمێستا پێی وایە ئەوەی ئەم دۆخەی ڕاگرتوە و وا دەکات گۆڕانکاری مەحاڵ بێت ئەوەیە ئەم پارتە سیاسییانە وێنە و ڕەنگدانەوەی ئەم کۆمەڵگەیەن و بەرهەمی ئەو ژێرخانە فیکری و کۆمەڵایەتییەی کۆمەڵگەن، بۆیە هەتا ئێمە کۆمەڵگە نەگۆڕین ناتوانین باس لەهیچ فۆرمێک لە گۆڕانکاری بکەین، لەکاتێکدا بە پێچەوانەوە ئەوەی وایکردووە کۆمەڵگە وەک دەڵێت لەزۆر ئاستیەوە داتەپیبێت ئەوا لەلایەن ئەو نوخبە سیاسی و دەسەڵاتدارەوە شێوێنراوە و داڕووخێنراوە.

 بۆیە بەبێ گۆڕانکاری ڕادیکاڵانەی سیاسی لەو ناوچەیەدا ئیمکان نییە و ناکرێت هیچ گۆڕانکارییەک بێتە ئاراوە،گۆڕانکاریی سیاسی هەوێنی گۆڕانکاری ڕیشەیی و هەمەلایەنە لەگشت بوارەکاندا، بەبێ دەستکاریکردنی سیاسەت ئیمکان نیە بۆ هیچ جۆرە گۆڕانکارییەک، هەڵبەت ئەمەش بە ڕەخنەدارکردن وهەڵتەکاندنی عەقڵیەتی سیاسی دێتە گۆڕێ نەک بە کەوتنی تاڵەبانی و بارزانی. ئێمە ئەوەندەی ئاتاجمان بە گۆڕانکارییە لەعەقڵیەتی سیاسی و حکومداریدا هێندە ئاتاجمان بەوەنییە کۆمەڵ سەرکۆنە بکەین و ئەقڵی گشتی بگۆڕین، سەرکۆنەکردنی کۆمەڵ و نەفرەت کردنەوە لە خود جگە لە ئەفیۆن و خۆ فریوودانێک زیاتر ناتوانێت هیچ کۆمەکییەکمان بکات. 

دەڵێت "ئەوەی ئەم حوکمڕانانە رادەگرێت، قەیرانێکی قووڵە کەژێرخانێکی فیکری و کولتووری و پەروەردەیی سەرسەختی هەیە.کۆمەڵگاگەلێک ئامادەنەبێت گۆڕانکاریی لەفۆرمی بیرکردنەوە و روانین و کولتووردا بکات، ئامادەنەبێت زانست و دەستکەوتەکانی زانست لەجیهانبینی خۆیدا جێبکاتەوە، تا سەر ئێسقان لەخورافەتدا نوقمبێت، ئامادەنەبێت لەهیچ بوارێکی راستەقینەی ژیاندا پڕۆسەی گۆڕانکاریی راستەقینە پیادەبکات، مەحاڵە گۆڕانکاری ڕووبدات".

زەیدان تەها