ئەنارکیزم

ئەنارکیزم (ئاژاوەگێڕی)
لقە ئاژاواچیەکەی لەکوردستان!

ئەنارکیزم فەلسەفەیەکی سیاسیە کە بانگەشە بۆ هەڵوەشاندنەوەی دەسەڵاتی پلەبەندی و ناوەندی دەکات، وەک دەوڵەت و سەرمایەداری، دامەزراندنی کۆمەڵگایەک کە لەسەر بنەمای هاوکاری خۆبەخشانە و هاوکاری یەکتر و بڕیاردانی لامەرکەزی بێت. ئەنارکیستەکان پێیان وایە ئەم سیستەمە دەسەڵاتدارانە ستەمکارن و لە بنەڕەتدا ئازادی و یەکسانی تاکەکەسی تێکدەدەن.

ئەنارکیزم کۆمەڵێک بیروباوەڕ و ڕێبازی هەمەچەشن لەخۆدەگرێت، ئەنارکیستەکان فۆڕمی جێگرەوە بۆ ڕێکخستن پێشنیار دەکەن، وەک دیموکراسی ڕاستەوخۆی لامەرکەزی، کۆمەڵەی خۆبەخشانە و خاوەندارێتی کۆمەڵایەتی لە سەرچاوەکان.
سەرەتای سەرهەڵدانی ئەنارکیزم دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی نۆزدەهەم، کە وەک وەڵامێک بۆ سەرمایەداری پیشەسازی و حکومەتە ستەمکارەکان و نایەکسانی کۆمەڵایەتی سەریهەڵدا.  بیرمەندە دیارە ئەنارکیستەکان بریتین لە پیێر جۆزێف پرۆدۆن، میخائیل باکونین، ئیما گۆڵدمان، پیتەر کرۆپۆتکین و مۆرای بووکچین و چەندانی تر.
ئەنارکیزم لەجیهاندا بە سیستەمێکی ئاژاوەگێڕی ناسراوە.

ئەنارکیزم  هەمیشە کێشەو مەترسیە بۆ سەر دەوڵەت و نەتەوەیێک هەمیشە هەوڵی تێکدان و گێژاون، چەند زیانێکی ئەنارکیزم دەخەینەڕوو:

1- نەبوونی دەسەڵاتی مەرکەزی: ئەنارکیزم بانگەشە بۆ نەهێشتنی دەسەڵاتی مەرکەزی دەکات، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی کێشە لە بڕیاردان و هەماهەنگیدا. کە ئەگەری هەیە ببێتە هۆی ئاژاوە یان حوکمڕانی ناکاریگەر.

2- نەبوونی ئارامی: لە کۆمەڵگەیەکی ئەنارکیستیدا، کە سیستەمێکی فەرمی جێبەجێکردنی یاسا یان سەربازی نییە، پاراستنی ئاسایش دەتوانێت چالاک بێت. بەبێ دەسەڵاتی ناوەندی بۆ جێبەجێکردنی یاساکان و پاراستنی مافەکان و پاراستنی ڕێکوپێکی، لەوانەیە مەترسی تاوان و توندوتیژی و ئیستغلالکردن زیاتر بێت.

3- نادڵنیایی ئابووری: سیستمە ئەنارکیستەکان بە گشتی بوونی خاوەندارێتی تایبەت و سەرمایەداری ڕەتدەکەنەوە. لە کاتێکدا ئەم ڕەتکردنەوە دەتوانێت ئامانجی کەمکردنەوەی نایەکسانی بێت، بەڵام دەتوانێت نادڵنیایی ئابووریش دروست بکات.  نەبوونی ڕێساکانی بازاڕ و مافی خاوەندارێتی ڕەنگە ببێتە هۆی تێکدانی هاندانەکانی وەبەرهێنان و کارگێڕی، کە ئەگەری هەیە ڕێگری لە گەشەکردن و سەقامگیری ئابووری بکات.

4- بۆشایی دەسەڵات: زۆرجار کۆمەڵگا ئەنارکیستەکان پێکهاتەیەکی فەرمی حوکمڕانییان نییە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەگەری بۆشایی دەسەڵات. لە غیابی دەسەڵاتێکی مەرکەزیدا، مەترسی ئەوە هەیە کە دەسەڵات و نفوز لەلایەن تاک یان گروپی ستەمکار یان پاوانخوازەوە دەستی بەسەردا بگیرێت و ببێتە هۆی دووبارە دامەزراندنەوەی پلەبەندی یان تەنانەت دیکتاتۆری.

5. سەختی لە چارەسەرکردنی ململانێکان: ئەنارکیزم جەخت لەسەر ئۆتۆنۆمی و خۆبەڕێوەبەری تاک و پێکهاتەکان دەکاتەوە.  لە کاتێکدا ئەمە هەستی بەهێزکردن و دەزگایی پەروەردە دەکات، بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی تەحەددا لە چارەسەرکردنی ناکۆکی یان ناکۆکییەکان. بەبێ دەسەڵاتێکی باڵاتر یان چوارچێوەیەکی یاسایی دامەزراو، دۆزینەوەی بڕیارنامەی ئاشتیانە ڕەنگە قورستر بێت.

ئەنارکیزم:
لە سەدەی بیستەمدا زۆرێک لە ڕۆشنبیرانی کورد کەوتوونەتە ژێر کاریگەری بیرۆکەی جۆراوجۆری سۆسیالیستی و ئەنارکیستی، وەک بیرۆکەی میخائیل باکونین، پیتەر کرۆپۆتکین و مۆرای بووکچین. یەکێک لە کەسایەتییە دیارەکان عەبدوڵڵا ئۆجەلان، سەرۆکی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بوو، کە ئایدۆلۆژیایەکی سیاسیی بە ناوی کۆنفیدرالیزمی دیموکراسی پەرەپێدا. ئەم ئایدۆلۆژیایە زۆر سوود لە بنەما ئەنارکیستییەکان وەردەگرێت، بانگەشە بۆ دیموکراسی لامەرکەزی و بنەڕەتی و یەکسانی جێندەری و بەردەوامیی ئیکۆلۆژی دەکات.

لە ساڵانی ڕابردوودا پەکەکە و ڕێکخراوە لقەکانی ڕۆڵێکی بەرچاویان لە دامەزراندنی حوکمڕانی خۆسەر لە ڕۆژاڤا بینی کە بە فیدراسیۆنی دیموکراتی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا ناسراوە، ئەم هەرێمە خۆبەڕێوەبەرە سوودی وەرگرتووە لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراسی و جێبەجێکردنی بڕیاردانی کۆمەڵایەتی و ئیدارەی لامەرکەزی و ئابووری هاوبەش. جەخت لەسەر بەهێزکردنی کۆمەڵگا ناوخۆییەکان و بەشداریکردنی گروپە نەتەوەیی و ئایینییە جیاوازەکان و یەکسانی جێندەر دەکاتەوە.
تاقیکردنەوەکە لە ڕۆژاڤا سەرنجی ئەنارکیستەکان و چەپەکانی لە سەرانسەری جیهاندا ڕاکێشاوە و وەک بەرجەستەکردنی  بنەما ئەنارکیستیەکان لە پراکتیکدا دەیبینن.
دواجار نفوزی ئەنارکیستی لە کوردستاندا گوزارشت لە خواستی چارەنووسی خۆنووسین و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و پرەنسیپی یەکسانیخوازانە دەکات، ڕۆڵێکی بەرچاوی لە داڕشتنی خەباتی بزووتنەوەی کورد بۆ ئۆتۆنۆمی گێڕاوە لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا (رۆژاڤا) و باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا (باکور) کە ڕاستەوخۆ ئەنارکیستەکانی کوردستان وا ناوی ناوچە کوردیەکان دەهێنن و دوور دەکەونەوە لە دەوڵەتی نەتەوەیی بەهیوای ئەوەی لەچوارچێوەی ئەو

دەوڵەتانە بتوانن مافە سەرەتاییەکانی کورد بەدەست بهێنن.

گرنگە ئاماژە بە هەندێک خاڵی ئەنارکیستەکانی کوردستان بکەین کە زیانێکی ئەوتۆیان هەیە و هەبووە بۆ کوردستان:

1ـ درووستکردنی هەرێمی زۆر: ئەنارکیستەکانی کوردستان باوەڕیان بە دەسەڵاتی ناوەندی نیە بۆیە پێیانوایە دەبێ ناوچەکان بەش بەش بکرێن وەکو ئێستا لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا کردوویانە، ئەمەش وادەکا هەر ناوچەیەو دەسەڵاتێکی نیمچە سەربەخۆ و ئاڵای تایبەتی خۆی هەبێ لەوانەیە لەداهاتوودا عەرەبەکان یان نەتەوەکانی دیکە لەهەرێمەکانی خۆیان بەڕووی هەرێمە کوردیەکاندا بوەستنەوە.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین تاوەکو ئێستا ڕوون نیە ئایە لەژێرەوە دەسەڵات و دەستێکی ناوەندی هەیە یان نا چونکە زۆربەی ڕووناکبیرەکان پێیانوایە دەستێکی ناوەندی هەیە.
2ـ پارچە کردنی کوردستان: ڕاستەوخۆ بزووتنەوە ئەنارکیزمەکان داوا دەکەن پارچەکانی کوردستان هەر لەژێر حوکمڕانی دەوڵەتەکانی تورکیاو سوریا بن وە هیچ ناوێکی نەتەوەیی بەکار نەیەت، هەر وەکو ڕۆژاڤای کوردستان ماوەیێک پێش ئێستا ڕاستەوخۆ لەدەستوور باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریایان چەسپاند.
3ـ شەڕی ناوخۆ: لە ساڵی ۱۹۹۳ پەکەکە هەرێمێکی لەژێر دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند بەناوی هەرێمی بادینان و بۆتان، کە هاتبووە سەر حازری و هێزە کوردیەکان لەپێشووتردا یارمەتیان دابوون بەڵام ئەوان ڕاستەوخۆ بەشێوازێکی ئەنارکیستانە بڕیاریان دا هەرێمی کوردستان بۆخۆیان ببەن و هەرێمێکیان پێ بدرێ کە ناویان لێ نابوو هەرێمی بادینان و بۆتان بەم هۆکارە شەڕ درووست بوو لەنێوان پارتی و یەکێتی و پەکەکە.
4ـ ئاژاوە لەپارچەکانی دیکەی کوردستان: ئەنارکیستەکانی کوردستان خۆیان بەخاوەنی هەر چوار پارچەکەی کوردستان دەزانن هێزی بچووک بچووکیان درووست کردووە لە پارچەکان بۆ تێکدان و ئاژاوەی نێو ماڵی سیاسی کورد وەکو پژاک لە ڕۆژهەڵات و تەڤگەری ئازادی لەباشور.
5ـ دژایەتیکردنی هێزە سیاسیەکان: ئەنارکیستەکان ڕاستەوخۆ و دژایەتی گشت هێزە سیاسیەکانی کوردستان دەکەن و هیچ کامێکیان قبوڵ ناکەن بەم شێوەیەش دەرگایێکی دیکەی کردۆتەوە بەڕووی دەمارگیری لەناوخۆدا.
6ـ دەستوەردان لەکاروباری هەرێمی کوردستان: هیچ هێزێکی سیاسی ئەنارکیزمی نیە لەهەرێمی کوردستان بەڵام پارتی کرێکاران کە ڕاستەوخۆ سەرکردایەتی ئەنارکیستەکانی کوردستان دەکا زۆرجار بەشداری پشێویەکانی کوردستانن و هەمیشە دژی لایەنی حوکمدار و دەسەڵاتدار دەوەستنەوە بەمەبەستی ئەوەی حوکمی ناوەندی لەهەرێمی کوردستان نەمێنێ.

ناوەندی کوردزاگ